DỆT KIM ĐOÀN TẤT THÀNH

Chiếu là một vật dụng quen thuộc được sử dụng phổ biến trong các gia đình Việt Nam, nhưng không phải ai cũng có thể biết chiếu gồm những loại nào, và xuất xứ của nó. Qua bài viết này hy vọng có thể cung cấp một số thông tin cho mọi người về các làng nghề dệt chiếu truyền thống và nổi tiếng ở Việt Nam.

1

Làng dệt chiếu Hới - Thái Bình

Chiếu Hới hay còn gọi là chiếu Hưng Hòa là một làng nghề dệt chiếu lâu đời và nổi tiếng ở nước ta. Không ai biết chiếu Hới xuất hiện từ lúc nào cũng như ai là tổ nghề, chỉ biết rằng thời thịnh đạt nhất vào thời Hậu Lê (thế kỷ XV). Người có công đưa chiếu Hới trở thành một thương hiệu nổi tiếng là trạng nguyên Phạm Đôn Lễ. Trong một lần đi sứ sang Trung Quốc ông đã học được kỹ thuật dệt chiếu của người Quảng Tây, đó là kỹ thuật dệt khung nằm, có ngựa đỡ sợi dọc. Sau khi về nước ông cùng với kỹ thuật đã học được, ông cải tiến thêm khung dệt giúp sợi đay căng hơn, đẹp hơn và dệt chiếu trở nên nhanh hơn. Ông đã phổ biến kỹ thuật này cho nhân dân, và được tôn làm Tổ nghề dệt chiếu hay Trạng chiếu. Chiếu Hới có rất nhiều loại: chiếu cài hoa, chiếu đậu, chiếu trơn, chiếu đót, chiếu sợi xe,… chiếu mới có màu trắng, dùng lâu sẽ ngã sang màu vàng. Nguyên liệu dệt chiếu gồm cói và sợi đay. Tùy vào loại chiếu cần dệt mà người thợ dệt sẽ nhuộm những màu khác nhau. Những hoa văn dệt trên chiếu Hới thường là chữ Thọ, bông hoa, chân dung hay chữ lồng.
Câu ca “Ăn cơm hom, nằm giường hòm, đắp chiếu Hới” cho thấy sự thân thuộc và nổi tiếng của chiếu làng Hới.
Giá của một chiếc chiếu dao động từ 80.000đ đến 180.000đ tùy loại.


2

Làng nghề dệt chiếu Chương Hòa – Hoài Nhơn, Bình Định

Nhắc đến Bình Định ngoài thương hiệu rượu Bàu Đá nổi tiếng, người ta còn biết đến một thương hiệu khác đó là chiếu Chương Hòa. Làng nghề dệt chiếu Chương Hòa thuộc xã Hoài Châu Bắc, huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, có tuổi đời hàng trăm năm. Sản phẩm chiếu Chương Hòa khá đa dạng, có đến hàng trăm loại có thể kể đến như: chiếu con cờ, chiếu long phụng, chiếu trắng, chiếu rằng, chiếu hoa râm, chiếu gấm… Nguyên liệu cần để dệt chiếu gồm: cói (hay còn gọi là lác), trân, phấn nhuộm. Với đôi bàn tay, khéo léo và óc sáng tạo những nghệ nhân dệt chiếu đã làm ra những chiếc chiếu vừa mang nét chiếu Việt Nam nói chung đồng thời mang những đặc điểm rất Chương Hòa không thể lẫn với bất kỳ một loại chiếu nào khác. 3

Làng chiếu cói Bàn Thạch – Quảng Nam

                                                 “Anh về Bàn Thạch em trải chiếu cho anh nằm
                                                Tình sâu nghĩa nặng mấy con trăng rằm không phai”.
Câu ca dao ấy đã in sâu vào tâm trí và trở thành niềm tự hào của người dân xứ Quảng.
Làng chiếu Bàn Thạch nằm cách huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam khoảng 5km về hướng Đông. Vào khoảng thế kỷ XVI, các tộc họ ở Duy Vinh (nay thuộc Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh) vượt ải Vân Nam đến địa hạt phủ Thăng Hoa nay là vùng đất Đà Nẵng, Quảng Nam đã gầy dựng nên làng chiếu Bàn Thạch nổi tiếng như ngày nay.
Chiếu Bàn Thạch cũng hết sức đa dạng về mẫu mã, màu sắc. Các hình tượng nổi tiếng gắn liền với xứ Quảng được đôi bàn tay khéo léo của các nghệ nhân dệt lên và trở thành nét đặc trưng của chiếu Bàn Thạch như: Hội An, thánh địa Mỹ Sơn, bắt chữ nổi Bàn Thạch Duy Vinh. Chiếu có nhiều loại: chiếu trắng, chiếu hoa, chiếu bông, chiếu bùa,…
Mỗi đôi chiếu có giá bán trung bình từ 50.000đ - 70.000đ. 4

Làng nghề dệt chiếu lác Phú Tân – Phú Yên

Trải qua hàng trăm năm làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân, xã An Cư, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên vẫn được gìn giữ và phát triển. Tuy có những lúc tưởng chừng làng nghề không thể tồn tại được nữa nhưng nhờ có những hỗ trợ và định hướng kịp thời từ địa phương mà làng nghề không chỉ thoát khỏi bờ vực mà còn vươn lên mạnh mẽ. Đến nay, có khoảng hơn hai trăm hộ hộ làm chiếu, với trên 600 lao động trực tiếp tham gia dệt chiếu. Ngoài loại chiếu dệt thủ công, thì hiện còn sản xuất thêm chiếu dệt bằng máy, cho năng suất và thu nhập cao. 5

Làng nghề dệt chiếu Cà Hom – Bến Bạ

Làng nghề dệt chiếu Cà Hom – Bến Bạ, xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh được hình thành từ cuối thế kỷ XIX và ngày càng trở nên nổi tiếng. Ngoài những loại cây dùng để dệt chiếu phổ biến như cói, đay thì ở ở làng nghề Cà Hom – Bến Bạ còn sử dụng một loại cây khác đó là cây tra. Đây là một loại cây chủ yếu sống dưới nước, ven các con sông, kênh rạch, người ta tách lấy vỏ cây sau đó đem về ngâm nước, phơi khô rồi xé thành từng sợi. Mỗi sợi dài khoảng 1 mét, người thợ sẽ se và nối các sợi lại với nhau. Màu dùng để nhuộm chiếu đều lấy từ tự nhiên như: cây giang, cây nghệ, cây mít… Các loại chiếu ở Cà Hom – Bến Bạ gồm hai loại chính là chiếu trắng và chiếu màu, chiếu màu có ba màu chính là màu trắng của lác, đỏ của giang và màu vàng của nghệ. 6

Làng chiếu Cẩm Nê

Làng chiếu Cẩm Nê thuộc xã Hòa Tiến, huyện Hòa Vang, cách trung tâm thành phố Đà Nẵng khoảng 14km về phía Tây Nam đặc biệt nổi tiếng với các loại chiếu hoa. Dưới thời nhà Nguyễn, chiếu hoa Cẩm Nê đã từng được sử dụng trong cung điện như một món đồ đắt giá và sang trọng, những nghệ nhân dệt chiếu thì được sắc phong khen thưởng. Trải qua thời gian, nghề làm chiếu Cẩm Nê cũng bị mai một dần, đến nay chỉ còn 2 hộ tiếp tục giữ nghề. 
Một đôi chiếu bán ra thị trường với giá khoảng 400.000đ. 7

Làng chiếu Bình An

Sài Gòn nhộn nhịp, hào nhoáng và hiện đại, nhưng ở đâu đó vẫn còn sót lại một chút bình yên, xưa cũ.
Con đường Phạm Thế Hiển, quận 8 từng nổi tiếng với nghề dệt chiếu Bình An. Trải qua thời gian, cùng với tốc độ phát triển đô thị hóa nhanh làng chiếu Bình An đã bị mai một, song chưa hoàn toàn. Một số hộ dân cuối cùng đang cố giữ lấy cái nghề dệt chiếu thủ công cuối cùng ở Sài Gòn. 8

Làng chiếu Tà Niên

Nằm ở xã Vĩnh Hòa Hiệp, huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang, làng chiếu Tà Niên nổi tiếng khắp vùng và được công nhận là loại chiếu bền, đẹp được người dân nơi đây ưa chuộng.
Ở Tà Niên có khoảng 100 hộ dân làm nghề dệt chiếu. Họ chủ yếu làm ra hai liệu chiếu chính là chiếu trơn và chiếu hoa, chiếc chiếu làm nên sự nổi tiếng cho chiếu Tà Niên là chiếu hoa.
Giá bán mỗi chiếc chiếu từ 100.000đ - 150.000đ.